Պաշտոնական Երևանը դիմել է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ՝ շրջափակման պատճառով Լեռնային Ղարաբաղում հումանիտար իրավիճակի վատթարացման վերաբերյալ արտահերթ նիստ գումարելու պահանջով՝ տեղեկացրել է Հայաստանի արտգործնախարարությունը:
«Հայաստանի կառավարությունը խնդրում է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի միջամտությունը՝ որպես միջազգային խաղաղության և անվտանգության պահպանման համար պատասխանատու գլխավոր մարմնի՝ կանխելու զանգվածային վայրագությունները, այդ թվում՝ ռազմական հանցագործությունները, էթնիկ զտումները, մարդկության դեմ հանցագործությունները և ցեղասպանությունը»,- ասված է ՄԱԿ-ում Հայաստանի դեսպանի նամակում՝ ուղղված Անվտանգության խորհրդին։
Բաքուն արձագանքել է Երևանի նախաձեռնությանը՝ քննադատելով Լաչինի միջանցքի ապաշրջափակման հարցով ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ դիմելու Հայաստանի քայլը: Ադրբեջանը պնդում է, թե Երևանը «կրկին փորձում է օգտագործել Անվտանգության խորհուրդը իր քաղաքական, ռազմական և ինֆորմացիոն մանիպուլյատիվ քաղաքականության համար»:
«Associated Press»-ը հիշեցնում է՝ Հայաստանի դիմումին նախորդել էր Միջազգային քրեական դատարանի նախկին գլխավոր դատախազի գնահատականը: «Կան ողջամիտ հիմքեր ենթադրելու, որ Լեռնային Ղարաբաղում բնակվող հայերի նկատմամբ 2023 թվականին ցեղասպանություն է իրականացվում»,- գրել է Լուիս Մորենո Օկամպոն իր զեկույցում՝ կոչ անելով ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդին քննել հարցը:
«Սովն է այդ ցեղասպանության անտեսանելի զենքը: Եթե իրավիճակի անհապաղ փոփոխություն չլինի՝ հայերի այդ խումբը շաբաթների ընթացքում կկոտորվի»,- ընդգծել էր նախկին գլխավոր դատախազը՝ շարունակելով․ «Ռուսաստանը, որը պատասխանատու է Լեռնային Ղարաբաղում խաղաղության պահպանման համար, և ԱՄՆ-ն, որը նպաստում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ընթացիկ բանակցություններին, հանդիսանում են ցեղասպանության կոնվենցիայի մասնակից պետություններ։ ... Նրանք ունեն արտոնյալ դիրք՝ կանխելու այս ցեղասպանությունը։ Ուկրաինական հակամարտությունում նրանց ինտենսիվ դիմակայությունը չպետք է հայերին վերածի կողմնակի զոհերի»։
Ադրբեջանը քննադատել է Օկամպոնի զեկույցը՝ այն որակելով կանխակալ․ «Կողմնակալ է, աղավաղում է իրական իրավիճակը տեղում՝ պարունակելով լուրջ փաստական, իրավական և բովանդակային սխալներ»,- «Associated Press»-ին հայտնել է Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիևը:
Հայկական արմատներ ունեցող ամերիկացի լրագրող Դեյվիդ Իգնեշիուսը «The Washington Post»-ում հրապարակված իր՝ «Կովկասում հումանիտար աղետ է» սյունակում գրել է, որ իր իշխանությունը հաստատելու ձգտմամբ Ադրբեջանը հունիսի 15-ից արգելկափակել է Հայաստանից Լեռնային Ղարաբաղ տանող միակ ճանապարհը, որը հայտնի է որպես «Լաչինի միջանցք»: Առանց այդ ճանապարհի հայ բնակչությունը զրկված է սննդից, վառելիքից, դեղորայքից և այլ առաջին անհրաժեշտության պարագաներից:
«Լեռնային Ղարաբաղը կարող է իրավական տեսանկյունից լինել Ադրբեջանի կազմում, բայց այնտեղ բնակվող էթնիկ հայերը մարդու իրավունքների պաշտպանության կարիք ունեն: Ժամանակն է, որ բոլորն ընդունեն այդ հավասարման երկու կողմերը»,- նշում Իգնեշիուսը:
Ըստ հրապարակման, «[ԱՄՆ] պետքարտուղարության պաշտոնյաներն աշխատում են եվրոպացի գործընկերների և Ռուսաստանի հետ՝ փորձելով վերաբացել Լաչինի միջանցքը և վերջ դնել հումանիտար ճգնաժամին: Այնտեղ ստեղծված իրավիճակը միջազգային լուրջ անհանգստության պատճառ է դարձել, թե ինչ է լինելու Լեռնային Ղարաբաղի 120 հազար բնակիչների հետ»։
Դեյվիդ Իգնեշիուսը ներկայացնում է ամերիկացի պաշտոնյաների կարծիքը, թե Լեռնային Ղարաբաղում հայերին հաջողվում է գոյատևել միայն այգիների և տնային պայմաններում աճեցրած այլ սննդամթերքի շնորհիվ: Նրանք մտավախություն ունեն, որ երկու ամիս անց, երբ մոտենա ձմեռը, տեղի բնակչությունը կարող է պարզապես սովի մատնվել:
Իր հերթին, բրիտանացի վերլուծաբան Թոմաս դե Վաալը «Engelsberg Ideas» պարբերականում հրապարակած իր՝ «Հայաստանը և Ադրբեջանը՝ կրկին [պատերազմի] շեմին» հրապարակմամբ կարծիք է հայտնում, որ «աշխարհը պետք է ավելի մեծ ուշադրություն դարձնի [այս խնդրին] ոչ միայն մարդասիրական նկատառումներից ելնելով, այլև ղարաբաղյան նոր հակամարտության ռիսկի պատճառով, որը կդառնա երրորդը նախորդը 30 տարում»:
«Այն կարող է բռնկվել աննախադեպ դիվանագիտական ակտիվության պայմաններում, երբ ընթանում են Հայաստանի ու Ադրբեջանի բարձր մակարդակի հանդիպումներ Բրյուսելում, Վաշինգտոնում և Մոսկվայում»,- գրել է դե Վաալը:
Ներկայացնելով իր հետ զրուցած հայ և ադրբեջանցի պաշտոնյաների կարծիքը՝ վերլուծաբանը նշում է, որ Երևանը քանդել է բազմաթիվ տաբուներ և դրանցից ամենամեծը՝ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչումն էր։ Սակայն դե Վաալը համոզված է՝ Հայաստանի ոչ մի ղեկավար Բաքվի չի ստորագրի խաղաղության այնպիսի պայմանագիր, որը, ըստ էության, կդիտվի որպես Ղարաբաղի հայ բնակչության հանձնում:
Նրա խոսքով, Բաքուն էլ հակված չէ զիջումների՝ հաշվի առնելով իր ուժային գերազանցությունը: «Նրանց կարծիքով, այս վեճում ուժն է առանցքային դեր խաղում, ուստի այժմ պետք է օգտագործեն իրենց առավելությունը»:
Դե Վաալի պնդմամբ, տպավորություն է, որ Ալիևը շտապում է ամրագրել իր հաղթանակի արդյունքները և ցանկանում է օգտագործել պահը, երբ ռուսները չեն ճնշում իրեն Ղարաբաղի հարցով, իսկ Արևմուտքը չունի միանշանակ կարծիք՝ արդյո՞ք Բաքուն օգտակար ռազմավարական գործընկեր է:
Բրիտանացի վերլուծաբանը եզրափակում է, թե իրավիճակն ավելի է բարդանում՝ հաշվի առնելով մեծ տերությունների միջև մրցակցությունը: Դե Վաալը նկատում է, որ ուկրաինական պատերազմի մեկնարկից ի վեր Ռուսաստանը պասիվություն է ցուցաբերում ղարաբաղյան հարցում, ինչն ուղղակի հակասում է 2020 թվականի պատերազմի ավարտին ռուսական կողմի հնչեցրած հայտարարություններին: Ըստ վերլուծաբանի, սա կարող է նշանակել, որ Մոսկվան կա՛մ զուրկ է գործելու կարողությունից՝ հաշվի առնելով նրա թուլացած վիճակն ու կենտրոնացումը Ուկրաինայի ուղղությամբ, կա՛մ գաղտնի գործարք է կնքել Բաքվի հետ, որը կարող է վերաբերել ավելի լայն հարցերի, ոչ թե միայն Ղարաբաղի խնդրին:
Թոմաս դե Վաալի խոսքով, անշուշտ, հակամարտության կարգավորման համար ժամանակ է անհրաժեշտ, որը նույնքան բարդ է, որքան Կիպրոսի, Քաշմիրի և Երուսաղեմի շուրջ հակամարտությունները, սակայն Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև ընթացող գործընթացում, այնուամեայնիվ, վճռորոշ է լինելու արևմտյան քաղաքականությունը։
