«Ամերիկայի ձայն»․ «Օլեսյա, շնորհակալություն հարցազրույցի համար, այսօրվա թեման, իհարկե, խաղաղության շուրջ հայ-ադրբեջանական բանակցություններն են: Ինչպես գիտենք, Հայաստանն ասում է, թե պատրաստ է խաղաղության համաձայնագիր ստորագրել, մինչդեռ Ադրբեջանի պնդմամբ՝ առայժմ համաձայնագրի միայն ութսուն տոկոսն է համաձայնեցվել: Ինչու՞ են կարծիքներն այսքան տարբեր»:
Օլեսյա Վարդանյան․ «Այսպես կոչված, խաղաղության համաձայնագրի շուրջ աշխատանքներ են տարվում արդեն ավելի քան երեք տարի, թեև այն ավելի շատ հռչակագիր է հիշեցնում, քան համապարփակ խաղաղության համաձայնագիր: Նախորդ շաբաթներին նկատելի էր, որ փորձում են ինչ-որ տարբերակ մշակել, ըստ որի կարող են առաջ շարժվել: Նույնիսկ՝ երկրների ղեկավարներից ենք լսում, թե վերջիններս ինչ պատկերացում ունեն առաջընթացի մասին: Ադրբեջանի նախագահն առաջարկեց կարևորագույն հարցերի քննարկումները թողնել ապագային: Մինչդեռ, Հայաստանի վարչապետն ասում է՝ անհրաժեշտ է ստորագրել այն, ինչի շուրջ համաձայնության ենք եկել, ապա կարող ենք առաջ շարժվել մյուս հարցերի ուղղությամբ: Հայաստանի դիրքորոշումն այս հարցում հասկանալի է, քանի որ երբ այդքան ժամանակ ես ծախսում թեմայի շուրջ և առկա են անվտանգության հարցեր, ցանկալի է տեսնել աշխատանքի արդյունքն ու հաստատել համաձայնեցվածը»:
Your browser doesn’t support HTML5
«Նախկինում՝ բանակցությունների ժամանակ Ադրբեջանը չի սևեռվել Հայաստանի օրենքների ուղղությամբ». տարածաշրջանային փորձագետ Օլեսյա Վարդանյան
«Ամերիկայի ձայն»․ «Երկու երկրների միջև ի՞նչ հարցեր ու խնդիրներ են քննարկվում խաղաղության համաձայնագրի ներքո»:
Օլեսյա Վարդանյան․ «Հետաքրքիր է, թե ինչպես են երկու կողմերը տարբեր թեմաներ առաջ քաշում: Կարող եք հիշել, որ 2022 թվականի պատերազմից հետո քննարկման առարկա երեք հիմնական հարց կար: Մեկը՝ Լեռնային Ղարաբաղի ճակատագիրն էր։ Ցավոք, այդ հարցը դուրս եկավ այն բանից հետո, երբ Ադրբեջանը անցած տարվա սեպտեմբերին ռազմական գործողություն իրականացրեց: Երկրորդ թեման սահմանին վերաբերող հարցերն են, սահմանագծման, Հայաստանի տարածքում Ադրբեջանի զինծառայողների ներկայության, սահմանագծի անվտանգության հարցը, քանի որ երկու երկրների սահմանապահները միմյանց շատ մոտ են տեղակայված, ինչը կարող է հետագա ընդհարումների պատճառ դառնալ: Եվ երրորդ թեման առնչվում է ճանապարհներին, ինչպես օրինակ միջանցքին և սահմանների բացմանը, որոնք հակամարտության հետևանքով արդեն երեք տասնամյակ է ինչ փակ են:
Ելնելով հնչեցված հայտարարություններից, և իմ պարագայում՝ նաև պետական մարմինների և դիվանագետների հետ շփումից՝ այս պահին կարելի է ենթադրել, որ հիմնական հարցն այլևս այս երեք թեմաներին չի վերաբերում: Հարցն այժմ Հայաստանի սահմանադրույթունը փոփոխելու Ադրբեջանի պահանջն է: Բաքուն հավատացած է, որ եթե Լեռնային Ղարաբաղի [մասին հիշատակումը] դուրս բերվի Հայաստանի սահմանադրությունից, ապա անկախ այն բանից, թե ով է ղեկավարում երկիրը, Հայաստանը տարածքային նկրտումներ չի ունենա Լեռնային Ղարաբաղի ուղղությամբ:
Իր հերթին՝ Հայաստանը շարունակում է բաց մնալ երկխոսության համար։ Մյուս կողմից, սկսում են մտածել, թե դա գործընթացը երկարաձգելու միջոց է և սկսում են կարծել, որ Ադրբեջանն այլ բան առաջ կքաշի, եթե համաձայնվեն սրան»:
«Ամերիկայի ձայն»․ «Ձեր կարծիքով Ադրբեջանն իրականում կարևո՞ր համարում է այս՝ [Հայաստանի սահմանադրությունում փոփոխություն կատարելու] հարցը, թե՞ սա պարզապես գործընթացը ձգձգելու միջոց է»:
Օլեսյա Վարդանյան․ «Հայաստանում օրենրնքերի թեման Ադրբեջանի համար կարծես կարևորություն է ձեռք բերել գարնանից ի վեր, քանի որ նախկինում այս թեմայի շուրջ չեն կենտրոնացել բանակցությունների ժամանակ՝ ո՛չ երկրի նախագահի, ո՛չ էլ արտգործնախարարի մակարդակով: Սա մի հարց է, որը Բաքվի համար կարևոր է դարձել վերջերս, ինչն էլ ստիպում է մտածել, որ Ադրբեջանն այս հարցը օգտոգործում է խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը ձգձգելու համար:
Տեսանելի է, որ Հայաստանը պատրաստ է համաձայնել պայմանների, որոնց նպատակն այնքան էլ հստակ չէ: Վարչապետը սկսել է Հայաստանի սահմանադրության վերանայման գործընթացը, և իր տարբերակը կներկայացնի 2026 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո: Ինչին կհաջորդեն քաղաքացիների հետ քննարկումները:
Այնուամենայնիվ, Ադրբեջանի պահանջներին պատասխանելու այլ տարբերակներ էլ կան։ Օրինակ, կարելի է ինչ-որ հռչակագիր ներկայացնել, կամ, օրինակ, Հայաստանում սահմանադրական դատարանը քննարկելու է սահմանազատման վերաբերյալ համաձայնագիրը: Գուցե, այն կարող է բավարարել Բաքվի պահանջներն ու փարատել անհանգստությունը: Կարող եմ ասել, որ սա բաց հարց է, և պարզ չէ, թե ինչ կարող է Հայաստանն անել կարճ ժամանակում՝ սահմանադրության վերաբերյալ Ադրբեջանի պահանջները բավարարելու համար»:
«Ամերիկայի ձայն»․ «Ինչո՞ւ է Անդրբեջանին անհրաժեշտ ձգձգել խաղաղության գործընթացը: Արդյո՞ք խաղաղության և սահմանների բաց լինելու դեպում երկու երկրների տնտեսությունները չեն շահի»:
Օլեսյա Վարդանյան․ «Հատկապես անցած տարի, երբ Ադրբեջանը ուժով գրավեց Լեռնային Ղարաբաղի մնացյալ հատվածը, շատերն ասացին, թե Ադրբեջանը կորցնում է Հայաստանի հետ խաղաղության հասնելու հնարավորությունը: Սակայն տեսանք, որ գործընթացը վերսկսվեց, սակայն ոչ այնպես ինչպես նախկինում էր: Ոչ թե ԱՄՆ Եվրամիության մասնակցությամբ, այլ երկու երկրների միջև բանակցությունների տեսքով: Եվ թվում է, թե Ադրբեջանի հիմնական նպատակն է տեսնել, թե ինչ կարող է վերցնել այս պահին՝ առանց սպասելու:
Հարց է ծագում տարածաշրջանում ապագայի վերաբերյալ: Արդյո՞ք Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև ընդհարումները շարունակական կլինեն, և Ադրբեջանը ուժ կգործադրի իր ուզածին հասնելու համար: Այս անկայունությունը չի նպաստում ներդրումներին կամ ժողովրդավարության [ամրապնդմանը]:
Ինչպես նշեցինք, վերջին ժամանակներս արևմտյան երկրները չեն մասնակցում խաղաղության շուրջ բանակցություններին: Արդյո՞ք սա ձեռնտու է Հայաստանին և ինչու՞ է Ադրբեջանը դեմ նրանց մասնակցությանը:
Ադրբեջանը բաց է [հայ-ադրբեջանական բանակցություններին] Ռուսաստանի հնարավոր մասնակցության համար, սակայն այն նախընտրում է բանակցություններ վարել Հայաստանի հետ՝ առանց արևմտյան երկրների ներկայության: Ադրբեջանին հարմար է, որ վերջիններս կազմակերպեն քննարկումները, սակայն ներկա չլինեն սեղանի մոտ:
Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանի համար ցանկալի է [ուղղակի] Հայաստանի հետ վարել բանակցությունները, քանի, որ այն՝ [Երևանը] այս պահին խոցելի վիճակում է: Հայաստանն այս պարագայում Ադրբեջանի հետ վիճելու և բանակցելու լայն հնարավորություններ չունի: Եթե արևմտյան ներկայացուցիչներ լինեն սեղանի շուրջ, նրանք կարող են իրենց տեսակետներն ունենալ, ինչի արդյունքում [Ադրբեջանը] չի կարող մեծ ճնշում գործադրել Հայաստանի վրա՝ իր ուզածը ստանալու համար»:
«Ամերիկայի ձայն»․ «Խնդրում եմ, նկարագրեք հայ-ամերիկյան ներկայիս հարաբերությունները: Վերջերս Կոնգրեսի երկկուսակցական պատվիրակությունն այցելեց Հայաստան։ Օրեր առաջ Կոնգրեսում լսումների ժամանակ քննարկվում էր Հայաստանում ժողովրդավարության թեման, որին դուք մասնակցում էիք: Եվ ի՞նչ դեր ունի Միացյալ Նահանգները՝ առանց ուղղակի մասնակցելու հայ-ադրբեջանական խաղաղության գործընթացում»:
Օլեսյա Վարդանյան․ «ԱՄՆ մի պաշտոնյայի խոսքով՝ այժմ ԱՄՆ-ից Հայաստան են գալիս շատերը: Սա ուղղակիորեն ընդգծում է, որ ԱՄՆ-ն շահագրգռված է Հայաստանով և [Հայաստանի հետ] համագործակցությամբ: Կարևոր է Բրյուսելում [ձեռքբերված] Հայաստանի, Եվրամիության ու ԱՄՆ միջև հռչակագիրը: Ինչին հաջորդեց Երևանում ստորագրված համաձայնագիրը՝ համագործակցության ամրապնդման շուրջ:
Հայկական կողմից հետաքրքրությունը պարզ է և այն բխում է անկախ մնալու ձգտումից: Երբ հայացք ես նետում հարևան երկրներին՝ խոսքս Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժման մասին է, սկսում ես մտածել քո ապագայի և սեփական անկախությունը երաշխավորելու մասին: Սա համընկնում է Ադրբեջանի կողմից հարձակումների աճի հետ, և խոսքս ոչ միայն անցյալ տարվա ղարաբաղյան հարձակումների և ավելի քան հարյուր հազար հայերի արտահոսքի մասին է, այլ նաև հայ-ադրբեջանական սահմանին [տեղ գտած] անհանգստությունների և հարձակումների մասին: Հայաստանն այստեղ է տեսնում իր թուլությունը և կցանկանար համագործակցել ԱՄՆ հետ: Կարող եմ ասել, որ Միացյալ Նահանգները զգուշավոր է, ինչը պայմանավորված է ԱՄՆ-ի մտահոգությամբ՝ տարածաշրջանում ավելի խորը ապակայունության հետ կապված, հատկապես՝ Ուկրաինայում պատերազմի ֆոնին: Մյուս կողմից, տեսանելի է, որ ԱՄՆ-ն սկսում է արձագանքել Հայաստանից եկող համագործակցության մասին ազդակներին»:
«Ամերիկայի ձայն»․ «Կարո՞ղ են ամերիկյան նախագահական ընտրությունների արդյունքներն ազդել հայ-ամերիկյան հարաբերությունների վրա: Արդյո՞ք ընտրությունները ազդում են հայ-ադրբեջանական խաղաղության գործընթացի վրա»:
Օլեսյա Վարդանյան․ «Իհարկե, նման հարցադրումները շատ են, հատկապես տարածաշրջանի մարդկանց շրջանում: Արդյո՞ք Ադրբեջանը ձգձգում է համաձայնագրի կնքումը՝ սահմանադրության փոփոխությունների միջոցով, սպասելով ԱՄՆ նախագահական ընտրությունների ելքին: Մինչ, ընդհանուր առումամբ, ընտրությունների արդյունքները որոշակի նշանակություն կունենան, Հայաստանի պաշտոնյաների հետ խոսելիս՝ հասկանալի է դառնում, որ Արևմուտքի հետ համագործակցության վերաբերյալ խոսույթի փոփոխություն կա: Հասկանալի է, որ եթե ընտրությունների արդյունքում ուկրաինական պատերազմի ուղղությամբ փոփոխություններ լինեն, այն ուղղակիորեն կազդի ոչ միայն Հայաստանի, այլև ողջ տարածաշրջանի վրա: Մյուս կողմից, կարելի է տեսնել, որ Հայաստանի պաշտոնյաները համագործակցության ուղիներ են փնտրում՝ նույնիսկ, եթե այն ավելի դանդաղ է տեղի ունենում, քան իրենք կցանկանային, ներառյալ՝ Եվրամիության ուղղությամբ»:
«Ամերիկայի ձայն»․ «Ինչո՞վ էին Կոնգրեսի այս լսումները տարբերվում նման մյուս հանդիպումներից: Ի՞նչ փոփոխություններ են նկատվում հայ-ամերիկյան հարաբերություններում»:
Օլեսյա Վարդանյան․ «Կոնգրեսի հանձնաժողովի [անդամնեևրին] հանդիպել էի դեռևս հուլիսին՝ Հայաստան նրանց կատարած այցի ժամանակ: Նրանց հետ բաց քննարկումներ ունեցանք, և կարող եմ ընդգծել, որ նրանց հարցադրումներն ավելի տեղեկացված բովանդակություն ունեին, եթե համեմատենք նախկինում Հայաստանի շուրջ տեղի ունեցած քննարկումների հետ: Այս լսումները կարևոր էին այն առումով, որ չնայած նախագահական թեժ ընտրապայքարին, ներկա էին ԱՄՆ կոնգրեսականներ երկու կուսակցություններից, որոնք միասնաբար ընդգծում էին Հայաստանի հետ հարաբերությունների և նրա ժողովրդավարության կարևորությունը: Տեսանք, որ ներկա էին կոնգրեսականներ ոչ միայն Սենատից, այլ Ներկայացուցիչների տնից: Այն նաև ուղերձ էր տարածաշրջանին, որ նրանք այստեղ են և պատրաստ են աջակցել: Կրկին՝ սա կարևոր է, քանզի տեղի էր ունենում ընտրապայքարի շրջանում, ինչը կարող է նաև հանգստության ազդակ հղել տարածաշրջանին՝ ԱՄՆ ընտրությունների արդյունքների առնչությամբ»:
«Ամերիկայի ձայն»․ «Հայաստանը բազմիցս նշել է ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու հավանականության մասին: Ինչպե՞ս կարող է այս որոշումը ազդել Հայաստանի վրա՝ թե՛ բացասական, թե՛ դրական տեսանկյունից»:
Օլեսյա Վարդանյան․ «Հայաստանի քաղաքական գործիչների հրապարակային հայտարարություններից պարզ է, որ ՀԱՊԿ-ից դուրս գալը նրանց գլխավոր քննարկումների շարքում է:
Պարզ է, որ դա պայմանավորված է անվտանգության վերաբերյալ Հայաստանի անհանգստությամբ: Հայաստանը դժգոհ է ոչ միայն Ռուսաստանից, այլև դաշինքի մյուս անդամ երկրներիի հայտարարություններից՝ Ադրբեջանի հետ սահմանային խնդիրների ֆոնին: Մյուս կողմից, նկատելի է Հայաստանի հետաքրքրության անկումը՝ պայմանավորված ՀԱՊԿ-ից էժանագին զինամթերքի մատակարարման դադարով: Ինչպես նաև ՀԱՊԿ-ի անդամ լինելը Հայաստանին զրկում է այլ երկրների, հատկապես՝ արևմտյան երկրներ հետ ռազմական համագործակցության հնարավրությունից: Հայաստանը ՀԱՊԿ-ին ցույց է տալիս դժգոհությունը՝ միաժամանակ ոչ թե լքելով [կազմակերպությունը], այլ սառեցնելով իր մասնակցությունը: Միևնույն ժամանակ, նման կերպ ցույց է տալիս իր արևմտյան գործընկերներին, որ նրանց աջակցության կարիքն ունի:
Հատկանշական է Եվրամիության ու ՆԱՏՕ-ի անդամ Ֆրանսիայի հետ համաձայնությունը, որը սկսեց օգնել Հայաստանին կառուցել իր պաշտպանությունը: Ինչպես նաև Եվրամիության որոշումը՝ Հայաստանին աջակցել Եվրոպական խաղաղության հիմնադրամի միջոցով, որը Եվրամիությունը ստեղծել է Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժումից հետո՝ հարևան երկրներին աջակցելու նպատակով: Հայաստանը ՀԱՊԿ-ի անդամ երկրներից միակն է, որն օգտվում է այս ծրագրից»:
«Ամերիկայի ձայն»․ «Հայտնի է, որ Հայաստանի տնտեսությունը մեծապես կախված է Ռուսաստանից։ Արդյո՞ք այն խոչընդոտում է ԱՄՆ կողմից ներդրումների իրականացմանը»:
Օլեսյա Վարդանյան․ «Կարծում եմ, ԱՄՆ համար կարևոր է հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների նորմալացումը, որն ի վերջո կարող է հանգեցնել Թուրքիայի հետ սահմանի բացմանը: Դա կարող է տարածաշրջանին կայունույթուն հաղորդել և ներդրումների համար ավելի լայն հարթակ ստեղծել՝ տարբեր ոլորտներում: Երբ խոսքը գնում է տնտեսական օգնության մասին, կարծում եմ, Եվրամիությունն ավելի հավանական ընկեր է Հայաստանի համար, քանի որ այն ավելի մոտ է»:
«Ամերիկայի ձայն»․ «Կարծո՞ւմ եք, հավանականություն կա՞, որ Լեռնային Ղարաբաղից [տեղահանված] փախստականները կկարողանան երբևէ տուն վերադառնալ, և ինչպե՞ս կարող է ԱՄՆ-ն նպաստել այս առումով»:
Օլեսյա Վարդանյան․ «Այս հարցը քննարկվում է երկու առումով։ Մեկը՝ մարդասիրական կողմն է, որտեղ բավականին աշխատանք է իրականացվում: Մյուսը՝ դիվանագիտական կողմն է, ուր առաջընթաց չի գրանցվում: Ինչը փախստականների շրջանում դժգոհություն է առաջ բերում: Բանակցություններում Հայաստանն ու Ադրբեջանը ընտրում են թեմաներ, որոնց շուրջ համաձայնության գալու և առաջ շարժվելու հավանականությունն ավելի մեծ է: Չեմ կարծում, հարցն ամբողջությամբ փակ է, և խոսելիս փախստականների հետ՝ միշտ հարցնում են, թե երբ են տուն վերադառնալու: Առաջնային է նրանց ներկայիս կարիքները հոգալը, նրանք առերեսվում են բազմաթիվ խնդիրների: Հարկավոր է նրանց հնարավորություն տալ արժանապատիվ ապագա ստեղծել և իրենց կյանքը բարելավել: Հայաստանը մեծ աշխատանք է տանում, հատկապես՝ նման փոքր երկրի համար: Այն դեռևս նպաստ է տրամադրում և ծրագրեր մշակում: Հայաստանի պաշտոնյաները չեն թաքցնում, որ ուղիներ են փնտրում փախստականների հետ երկխոսության համար, և այդ նպատակով ԱՄՆ-ն միջոցներ է տրամադրում՝ ոչ միայն ֆինանսական, այլև հոգեբանական ու նման խնդիրների հաղթահարման երկարատև ծրագրերի միջոցով»:
«Ամերիկայի ձայն»․ «Թուրքիան զգալի դեր է ունեցել հայ-ադրբեջանական հակամարտության ժամանակ։ Ի՞նչ դեր ունի այսօր»:
Օլեսյա Վարդանյան․ «Այն շարունակում է զգալի դեր խաղալ, և կարող ենք տեսնել որ Թուրքիայի ու Հայաստանի սահմանի շուրջ քննարկումները շարունակվում են: Այլևս գաղտնիք չէ, որ Թուրքիան սպասում է հայ-ադրբեջանական համաձայնագրի ստորագրմանը՝ Հայաստանի հետ սահմանի վերաբերյալ վերջնական որոշում կայացնելուց առաջ: Կարծում եմ, քայլ անելուց առաջ Թուրքիան կցանկանա ավելի կայուն խաղաղության համաձայնագիր տեսնել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև՝ ոչ ժամանակավոր բնույթի մի հայտարարություն»: