Վերլուծաբանները քննարկում են հայ-թուրքական երկխոսության ընթացքն ու Էրդողան-Փաշինյան հեռախոսազրույցը
Վաշինգտոնն ու Բրյուսելն անվերապահորեն աջակցում են հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը: ԱՄՆ պետքարտուղարությունն ի պատասխան «Ամերիկայի ձայն»-ի հայկական ծառայության հարցմանն ընդգծել է, որ երկխոսությունը դրական կազդի ողջ տարածաշրջանի վրա անվտանգության և տնտեսական զարգացման տեսանկյունից:
Իր հերթին Հայաստանում Եվրամիության պատվիրակության ղեկավար Անդրեա Վիկտորինը, Ազատություն ռադիոկայանի փոխանցմամբ, կարևորել է երկխոսությունը՝ ողջունելով Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի անունից «ՀՀ-ի ու Թուրքիայի միջև նորմալացման գործընթացն առաջ մղելու ջանքերը»:
American Enterprise Institute հաստատության վերլուծաբան Մայք Ռուբինը որպես դրական նախանշան է որակում հայ-թուրքական երկխոսությունն ու առաջնորդների միջև հեռախոսազրույցը՝ կարևորելով հատկապես կողմերի միջև պայմանավորվածություններն առևտրայաին թռիչնքների իրականացման ու երրորդ երկրների քաղաքացիների համար սահմանի վերաբացման մասին: Ռուբինը հիշեցնում է, սակայն, որ նախկինում թուրքական կողմը չեղարկել էր բոլոր պայմանվորվածությունները:
«Հայկական կողմը կարող է կասկածներ ունենալ, քանի որ 2009թ.-ին, երբ բանակցությունները ընթացքում էին, Էրդողանը հրաժարվեց բանակցելուց՝ հայտարարելով, որ Անկարան չի վավերացնի արձանագրությունները, քանի դեռ համաձայնություն չկա Ադրբեջանի հետ։ Թուրքիան պետք է կողմնորոշվի՝ այն գաղութատիրական տերություն է, թե անկախ պետություն»,- կարծում է Ռուբինը:
Your browser doesn’t support HTML5
Վերլուծաբանները քննարկում են հայ-թուրքական երկխոսության ընթացքն ու հավանական զարգացումները
Թուրքական կողմի՝ Հայաստանի նկատմամբ դրսևորած վերջին շրջանի մոտեցումներն ու կողմերի միջև երկխոսության ընթացքում արձանագրված որոշակի առաջընթացը՝ Ռուբինը կապում է Թուրքիայի տնտեսական խնդիրների հետ: Ըստ նրա՝ այսօր Անկարան շահագրգռված է միջազգային հանրության աչքերում ներկայանալ որպես կառուցողական խաղացող :
«Վերլուծաբանների շրջանում առկա է մտավախություն, որ Թուրքիան քողարկում է իր ֆինանսական սնանկությունն էներգետիկ ծրագրերով և այլ միջոցներով, սակայն սեպտեմբերին դա անհնարին կդառնա, և Թուրքիան ստիպված կլինի հայցել օգնություն՝ պատճառաբանելով, որ նրա ֆինասական կործանումը չափազանց մեծ ցնցում կառաջացնի աշխարհում: Եվ չնայած Արժույթի միջազգային հիմնադրամի վերաբերյալ Էրդողանի նախկին պոպուլիստական հայտարարւոթյունների՝ Թուրքիան կարող է հայտնվել մի իրավիճակում, երբ ստիպված կլինի աղաչել Արևմուտքին օգնություն ցուցաբերել իրեն, ուստի Անկարան ցանկանում է նախքան այդ պահը կառուցողական դերակատարություն ստանձնել»,- կարծում է նա:
Իր հերթին Թիֆլիսի Եվրոպական համալսարանի պրոֆեսոր, վերլուծաբան Էմիլ Ավդալիանին պնդում է, որ Անկարայի և Բաքվի հետ հարաբերությունների կարգավորումը կօգնի Երևանին «մեկուսացված դերակատարից վերածվել Հարավային Կովկասի ակտիվ խաղացողի»: The Middle East Institute հաստատության կայքում հրապարակած իր հոդվածում, նա գրում է, որ ՀՀ-ի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների զարգացումը սերտ կապ ունի ՀՀ-ի և Թուրքիայի միջև մերձեցման գործընթացի հետ: «Դեռևս պարզ չէ, թե որքան ժամանակ կպահանջվի ՀՀ-ի և նրա հարևանների միջև հարաբերությունների շոշափելի բարելավում արձանագրելու համար, սակայն մինչ այժմ գրանցված առաջընթացը բավական նշանակալի է՝ փաստելու համար, որ ամենայն հավանականությամբ, գործընթացը կլինի շարունակական», գտնում է Ավդալիանին:
Վերլուծաբան Ռիչարդ Կիրակոսյանն էլ, The Institute for War & Peace-ի կայքում հրապարակած իր հոդվածում, գրում է՝ ՀՀ-ն այսօր զբաղված է բարդ և երկկողմանի դիվանագիտությամբ՝ մի կողմից բանակցելով Ադրբեջանի հետ, իսկ մյուս կողմից ձգտելով հարաբերություններ կարգավորել Թուրքիայի հետ: Ըստ նրա՝ թեև երկու գործընթացներն առանձին են, սակայն փոխկապակցված են կամ անուղղակիորեն հարաբերվում են միմյանց հետ:
Նա կարևորում է հայ-թուրքական գործընթացում Բաքվի դերը, որն, ըստ վերլուծաբանի, հաջողությամբ արդեն մեկ անգամ տապալել է հարաբերությունների կարգավորման ավելի վաղ փորձը: Հայ-թուրքական վերջին հանդիպումից հետո Ադրբեջանն անսպասելիորեն փակեց Թուրքիայի հետ իր միակ ցամաքային սահմանը համաճարակի պատճառաբանությամբ: «Այս քայլը միտված է նյարդայնացնելու Անկարային, որը կշարունակի զգուշություն ցուցաբերել և չի ձեռնարկի որևէ քայլ, որը Ադրբեջանը կարող է դիտարկել ընդդեմ իր շահերի», գրում է նա:
Ըստ Կիրակոսյանի՝ հայ-թուրքական երկխոսության հաջողությանը սպառնում է նաև Մոսկվան: Նրա կարծիքով՝ այսօրվա մեկուսացված Ռուսաստանից եկող սպառնալիքը բխում է Մոսկվայի ցանկությունից՝ սահմանափակելու իր հարևանների «ինքնուրույն ընտրության» իրավունքը: Վճռականություն ցուցաբերելու և իր ազդեցության գոտին վերահաստատելու նպատակով՝ Ռուսաստանը կարող է փոխել իր դիրքորոշումը Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների կարգավորման հարցում, թեև դեռևս չկան նման նախանշաններ, պնդում է վերլուծաբանը ընդգծելով՝ «Մոսկվան հսկայական լծակներ ունի և միանգամայն ունակ է կամ օգնելու կամ վնասելու գործընթացին»։
Հայ-թուրքական երկխոսության հարցում Մոսկվայի ունեցած լծակների ու գործընթացի վրա զգալի ազդեցության հետ համակարծիք է նաև Մայքլ Ռուբինը, ով շեշտում է, որ ԱՄՆ-ը պետք է պարտադիր հաշվի առնի այս հանգամանքը: Տարածաշրջանում Վաշինգտոնի դիրքերն ամրապնդելու համար Ռուբինը կոչ է անում ամերիկյան կողմին ուժեղացնել ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը՝ ցույց տալու համար, որ Ռուսաստանը չի կարող պարտադրել լուծում, որը պետք է լինի բազմակողմանի: «Դա միակ լուծումն է և միակ երաշխիքը, որն իսկապես խաղաղություն կբերի Հարավային Կովկասին», ասում է Ռուբինը։