Ամբողջ աշխարհում կա ռազմական ծախսերի աճ, սակայն ազգային ՀՆԱ-ում դրա մասնաբաժինը նվազում է։ Այս միտումը նշվում է Ավստրալիայի տնտեսագիտության և խաղաղության ինստիտուտի (IEP) նոր զեկույցում։
«Ռազմականացման ժամանակակից միտումները» վերնագրված զեկույցում ընդգծվում է, որ այսօր մոլորակի վրա 59 ռազմական հակամարտություն կա. սա առավելագույնն է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից ի վեր։ 2024 թվականին 92 երկիր այս կամ այլ կերպ ներգրավված են իրենց տարածքից դուրս զինված հակամարտությունների մեջ։
Զեկույցի հեղինակներն այս առումով մատնանշում են մի քանի համաշխարհային միտումներ։
Դրանցից մեկը ռազմական ծախսերի ավելացումն է՝ ազգային ՀՆԱ-ում այդ ծախսերի մասնաբաժնի միաժամանակյա նվազմամբ։ Ավելին, համաշխարհային տնտեսության մեջ ռազմական բյուջեի մասնաբաժինը կազմում է Սառը պատերազմի ժամանակ առավելագույն չափի մոտավորապես կեսը:
Մյուս միտումը զորքերի թվաքանակի նվազումն է։ IEP փորձագետները վիճարկում են տեխնոլոգիական նորարարություններից բանակի աճող կախվածությունը: Նման դինամիկան՝ ռազմական անձնակազմի թվի կրճատումը և տնտեսության մեջ ռազմական ծախսերի մասնաբաժինը, պահպանվել է վերջին երեք տասնամյակների ընթացքում:
Զեկույցի հեղինակների կարծիքով՝ Հյուսիսային Կորեայի ազգային տնտեսության մեջ ամենակարեւոր տեղն է զբաղեցնում ռազմական ոլորտը (2023 թվականի տվյալներով ՀՆԱ-ի առնվազն 24%-ը), Աֆղանստանի ՀՆԱ-ում (10%), Մերձավոր Արևելքի և Աֆրիկայի երկրների՝ Օմանի (5,9%), Ալժիրի (4,8%), Մալիի, Մարոկկոյի և Սաուդյան Արաբիայի (4,5%)։
Հետխորհրդային երկրների ցուցակում առավել բարձր ցուցանիշներ ունեն Հայաստանը (4,2%) և Ադրբեջանը (3,8%), որոնք երկար տարիներ հակամարտության մեջ են։
ԱՄՆ տնտեսությունում ռազմական ծախսերը կազմում են 3,1%։ 15 տարի առաջ այս ցուցանիշը հասնում էր 4,7%-ի։
2022 թվականին ԱՄՆ-ը պաշտպանության վրա ծախսել է 736 միլիարդ դոլար, ինչը զգալիորեն գերազանցում է Չինաստանի (282 միլիարդ), Հնդկաստանի (75 միլիարդ), Մեծ Բրիտանիայի (69 միլիարդ) և Ռուսաստանի (63 միլիարդ) ռազմական ծախսերը։
Զինված ուժերում անձնակազմի թվաքանակի հարցում հետազոտության հեղինակները նշում են, որ աշխարհի երկրների մեծ մասում այն նվազել է։ Եթե 1995 թվականին աշխարհում զինվորականների ընդհանուր թիվը գերազանցում էր 30 միլիոնը, ապա 2019 թվականին այդ թիվը 28 միլիոնից պակաս էր։
Ըստ IEP-ի, միակ խոշոր տերությունը, ուր արձանագրվել է զորքերի ընդհանուր թվի աճ, Հնդկաստանն է: ԱՄՆ-ում, Ռուսաստանում և Չինաստանում, ընդհակառակը, զգալի նվազում է գրանցվել։
Որոշ երկրներում ընդհանուր ֆոնի վրա նկատելիորեն աչքի է ընկնում 100 հազար բնակչի հաշվով զինվորականների թիվը։ Ըստ IEP-ի, այս ցուցանիշի ռեկորդակիրը Էրիթրեան է. հյուսիսարևելյան Աֆրիկայի այս համեմատաբար փոքր երկրում այս ցուցանիշը 5476 է: Այն բարձր է Հյուսիսային Կորեայում (4837), Իսրայելում (1875), Հայաստանում (1542), Հունաստանում (1384): ), Հարավային Կորեայում (1303), Թայվանում (1240), Շրի Լանկայում (1168) և Լիբանանում (1092)։
Ուկրաինան նույնպես աչքի է ընկնում այս առումով՝ 2023 թվականին՝ ռուսական լայնածավալ ներխուժման մեկնարկից անմիջապես հետո. 100 000 ուկրաինացուն բաժին էր ընկնում 1376 զինվորական։ 2008 թվականին այս ցուցանիշը երկրում չորս անգամ ցածր էր (340)։
IEP զեկույցի հեղինակները համեմատում են աշխարհի երկրներն իրենց ռազմական հնարավորությունների ընդհանուր մակարդակով։ Սովորաբար, ռազմական հզորությունը գնահատելիս ուշադրությունը կենտրոնանում է ռազմական միավորների քանակի վրա (օրինակ՝ կործանիչ ինքնաթիռներ կամ ռազմանավեր): IEP-ը հիմնված է մեթոդաբանության վրա, որը հաշվի է առնում տարբեր սերունդների և ռազմական տեխնիկայի տեխնոլոգիական տարբերությունները: Այսպիսով, զեկույցում ընդգծվում է, որ ռազմական ներուժը հաշվարկելիս անհնար է նույնացնել Սու-27 կամ F-16 կործանիչները՝ համեմատած ավելի կատարելագործված F-35 ինքնաթիռների հետ։
IEP-ի փորձագետները հաշվարկել են, որ ներկայումս ԱՄՆ-ն ունի ամենամեծ ռազմական հզորությունը։ Հաջորդը Չինաստանն է, նրանց գնահատականների համաձայն, ուր ռազմական ներուժը կազմում է 0,91%, մյուսը՝ Ռուսաստանը՝ 0,9%։ Առավելագույն ռազմական հնարավորություններ ունեցող երկրների տասնյակում ընդգրկվել են նաև Ֆրանսիան, Մեծ Բրիտանիան, Հնդկաստանը, Ճապոնիան, Հարավային Կորեան, Իտալիան և Թայվանը։
Խոսելով աշխարհում ռազմականացման ընդհանուր մակարդակի մասին՝ IEP-ի վերլուծաբանները կարծում են, որ 2008 թվականից ի վեր այդ ցուցանիշը գլոբալ անկում է ապրում։ Այս միտումը փոխվեց 2022 թվականին: Զեկույցի հեղինակների կարծիքով՝ մոլորակի վրա ռազմականացման մակարդակը կաճի առնվազն ևս հինգ տարի։
Հունիսին «Ամերիկայի ձայնը» անդրադարձել էր Տնտեսության և խաղաղության ինստիտուտի մեկ այլ հետազոտությանը՝ «Global Peace Index»-ին, որը գնահատում է, թե որքան խաղաղ է իրավիճակը 163 երկրներում:
Վարկանիշը հիմնված է 23 չափանիշների վրա՝ ներառյալ հակամարտությունների քանակն ու տևողությունը, քաղաքական ահաբեկչության ծավալը, հարևանների հետ հարաբերությունները, քաղաքական անկայունությունը, բռնի հանցագործությունների թիվը, միջուկային զենքի և ծանր զենքի առկայությունը, ռազմական ծախսերի չափը և զինված ուժերը և այլ ցուցանիշներ։
Իրավիճակն ամենախաղաղն է ճանաչվել Իսլանդիայում, Իռլանդիայում, Ավստրիայում, Նոր Զելանդիայում և Սինգապուրում։ Ամենադժվարը Եմենում, Սուդանում, Հարավային Սուդանում, Աֆղանստանում, Ուկրաինայում, Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետությունում և Ռուսաստանում է։
Միացյալ Նահանգները զբաղեցրել է 132-րդ տեղը՝ նախորդ տարվա համեմատ զիջելով երկու տեղով: Նվազման պատճառ են հանդիսացել, մասնավորապես, հրաձգության դեպքերի թվի աճը, ինչպես նաև ՄԱԿ-ի խաղաղապահ առաքելությունների ֆինանսավորման հարցոմ արձանագրված փոփոխությունները։
