Վաշինգտոնում ավարտվեցին ԱՄՆ միջնոդությամբ Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև բանակցությունները, ուր կողմերը գրանցեցին որոշակի առաջընթաց՝ արձանագրելով, սակայն, «որ մի քանի առանցքային հարցերի շուրջ դիրքորոշումները պահանջում են հետագա աշխատանք»:
«Որքան մոտենում ենք համաձայնության կայացմանը, այդքան որոշ դեպքերում գործընթացն ավելի է դժվարանում, քանի որ, ըստ սահմանման, ամենից դժվար հարցերը վերջում են»,- հայտարարել է ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը՝ ամփոփելով վաշինգտոնյան բանակցությունները:
Բանակցային այս գործընթացը հանդիպեց նաև լուրջ մարտահրավերի. բանակցությունների ժամանակ Լեռնային Ղարաբաղում գրանցվեց ռազմական բախում, որի հետևանքով զոհվեցին չորս հայ զինծառայողներ: Երևանն ու Բաքուն փոխադարձ մեղադրանքներ հնչեցրեցին միմյանց հասցեին, իսկ Վաշինգտոնը խորը անհանգստություն հայտնեց այս առիթով:
Միջազգային ճգնաժամային խմբի ավագ վերլուծաբան Օլեսյա Վարդանյանը կարևորում է, որ հնարավոր դարձավ շարունակել ԱՄՆ-ի հովանու ներքո Բաքվի և Երևանի բանակցությունները՝ չնայած արձանագրված ողբերգական միջադեպի:
«Չափազանց կարևոր է շարունակել նման աշխատանքը, քանի որ այն պահին, երբ նրանք դադարեն խոսել, հավանականությունն ավելի է մեծանում առաջնագծում անկայունություն ունենալու համար»,- պնդում է վերլուծաբանը:
Նրա խոսքով, իր լավատեղյակ աղբյուրները վկայում են, որ այս պահին կողմերին հաջողվել է համաձայնության գալ պայմանագրի նախագծի շուրջ 40 տոկոսի շուրջ: Սակայն հիմնական հարցերի շուրջ համաձայնություններ այդպես էլ չկան. կողմերն այստեղ չեն ցուցաբերում փոխզիջման գնալու որևէ ցանկություն, պնդում է նա:
«Նրանք դեռևս պետք է անցնեն դժվարին մի ճանապարհ: Թեև այս փուլում մենք լսեցինք մասնակիցներից, որ առկա է որոշակի առաջընթաց, մենք այդպես էլ չենք լսել, որ այն [առաջընթացը] արձանագրվի զգայուն, ամենակարևոր հարցերի շուրջ, որոնք պետք է ներառվեն խաղաղության համաձայնագրում»,- նշել է Վարդանյանը:
Chatham House հաստատության վերլուծաբան Լորենս Բրոյերսը հնարավոր է համարում կողմերի միջև համաձայնությունը մի շարք խնդիրների, ներառյալ սահմանազատման, տարբեր մարդասիրական խնդիրների և տարածաշրջանային հաղոդակցության վերաբացման շուրջ: Սակայն բանացային գործընթացն, ըստ նրա, առերեսվում է մի շարք խոչընդոտներին: Արևմտյան և ռուսական բանակցային հարթակների ներդաշնակության բացակայության և հակամարտող կողմերի հանրային կարծիքի ճնշման հետ մեկտեղ Բրոյերսը Լեռնային Ղարաբաղի հետ կապված իրավիճակը դիտարկում է որպես գլխավոր խոչընդոտ:
«Ամենագլխավոր խոչընդոտը, ինչպես երևում է այժմ, հենց Ղարաբաղում և դրա շուրջ նոր իրականության հաստատումն է, ինչպես նաև այնտեղ քաղաքացիական բնակչության շարունակվող շրջափակումը և նոր էթնիկ զտումների հավանականությունն ու մտավախությունը: Եթե Ղարաբաղի հայ բնակչության արտահոսք լինի, ապա դա կչեղարկի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև միջպետական մակարդակով ձեռք բերված ցանկացած համաձայնություն»,- ասել է Բրոյերսը:
Վերլուծաբաններն ընդգծում են Բաքվի ու Լեռնային Ղարաբաղի հայության միջև երկխոսության կարևրությունը:
«Ոչ միայն Երևանից, այլև Բրյուսելից ու Վաշինգտոնից, շարունակաբար կոչեր են հնչում Բաքվի ու Ստեփանակերտի միջև որոշակի բանակցություններ սկսելու մասին: Իսկապես կարևոր է, որ Ադրբեջանի առաջնորդը հրապարակայնորեն երկու անգամ հայտարարել է, որ պատրաստ է գնալ դրան... Այդ խոստումը ոչ ոք մոռացության չի մատնել, բայց դա չափազանց դժվար խնդիր է»,- ասում է Վարդանյանը:
Բրոյերսը մատնաշում է այս երկխոսության իրականացման ճանապարհին առկա խորը տարաձայնությունները, ներառյալ փոխադարձ մեղադրանքները բանակցային օրակարգի ներկայացման, բանակցությունների վայրի ընտրության, միջազգային մասնակցության հարցերի շուրջ: Ադրբեջանը համաձայն չէ միջազգային դերակատարների մասնակցությանն այս երկխոսության ձևաչափում, քանի որ դիտարկում է Լեռնային Ղարաբաղի հայերին որպես իր սեփական քաղաքացիներ: Ստեփանակերտում էլ պնդում են, որ առանց միջազգային ներկայության գործընթացը անհամաչափ է, ասում է Բրոյերսը:
«Այն, ինչին ականատես եղանք վերջին օրերին, երբ ադրբեջանական ռմբակոծման արդյունքում զոհվեցին Ղարաբաղի չորս հայ զինվորականներ, ցավոք, վկայում է հարկադրման քաղաքականության ուղեգծի մասին: Իմ կարծիքով, դա հսկայական խոչընդոտ է միջպետական համաձայնության հասնելու համար: Չափազանց դժվար է պատկերացնել որևէ առաջընթաց ներկա պահին»,- ասում է Բրոյերսը:
Վաշինգտոնից հետո բանակցությունների հաջորդ փուլը Երևանի ու Բաքվի միջև նախատեսված է հուլիսի 21-ին Բրյուսելում, ուր Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի միջնորդությամբ կհանդիպեն Հայաստանի ու Ադրբեջանի առաջնորդները: Վերլուծաբանները չեն ակնկալում այստեղ որևէ պայամանգրի կամ համաձայնության ստորագրում: Ըստ Օլեսյա Վարդանյանի՝ բանակցային գործընթացի երեք գլխավոր հիմնախնդիրներից՝ Լեռնային Ղարաբաղի ապագա, սահմանազատում ու սահմանագծում և տրանսպորտային ուղիների վերաբացում, կողմերին հաջողվել է մասամբ մոտեցնել դիրքորոշումները միայն ճանապարհների ապաշրջափակման հարցում:
«Այնուամենայնիվ, շատ կարևոր է, որ առաջնորդները գնան այնտեղ և հանդիպեն միմյանց, քանի որ նման երկխոսությունը միանշանակ օգտակար է առնվազն միմյանց դիրքորոշումները հստակեցնելու հարցում: Դա նաև վերլուծման համար համապատասխան նյութ է տրամադրում միջազգային միջնորդներին, որպեսզի վերջիններս կարող լինեն գտնել նոր ուղիներ և հանդես գալ նոր ծրագրերով ու առաջարկներով»,- ասում է Վարդանյանը:
Լորենս Բրոյերսն էլ ընդգծում է՝ բրյուսելյան բանակցությունները Վաշինգտոնի քննարկումների շարունակությունն են: Դա մի գործընթաց է, որը կարելի է բնութագրել որպես «եվրոատլանտյան», , ասում է վերլուծաբանը: Նա Բրյուսելում սպասվող բանակցություններից չի ակնկալում բեկումնային որևէ հայտարարություն, այլ փոխարենը կարծում է, որ այն կարձանագրի այս գործընթացի կայուն շարունակականությունը:
